Për vite me radhë, shkencëtarët kanë paralajmëruar se gripi i shpendëve – i njohur më mirë si H5N1 – një ditë mund të bëjë kalimin e rrezikshëm nga shpendët te njerëzit dhe të shkaktojë një krizë globale shëndetësore.
Gripi i shpendëve – një lloj gripi – është i rrënjosur në të gjithë Azinë Jugore dhe Juglindore dhe herë pas here ka infektuar njerëz që kur u shfaq në Kinë në fund të viteve 1990.
Nga viti 2003 deri në gusht 2025, Organizata Botërore e Shëndetësisë (OBSH) ka raportuar 990 raste njerëzore të H5N1 në 25 vende, duke përfshirë 475 vdekje – një shkallë vdekshmërie prej 48%.
Vetëm në SHBA, virusi ka prekur më shumë se 180 milionë zogj, është përhapur në mbi 1,000 kope qumështi në 18 shtete dhe ka infektuar të paktën 70 persona – kryesisht punëtorë bujqësorë – duke shkaktuar disa shtrime në spital dhe një vdekje.
Në janar, tre tigra dhe një leopard ngordhën në një qendër shpëtimi të kafshëve të egra në Nagpur të Indisë nga virusi që zakonisht infekton zogjtë.
Simptomat tek njerëzit imitojnë një grip të rëndë: temperaturë e lartë, kollë, dhimbje fyti, dhimbje muskujsh dhe, ndonjëherë, konjuktivit.
Disa njerëz nuk kanë fare simptoma, shkruan BBC.
Rreziku për njerëzit mbetet i ulët, por autoritetet po e monitorojnë nga afër H5N1 për çdo ndryshim që mund ta bëjë atë të përhapet më lehtë.
Ky shqetësim është ai që nxiti modelimin e ri të rishikuar nga studiuesit indianë Philip Cherian dhe Gautam Menon të Universitetit Ashoka, i cili simulon se si mund të zhvillohet një shpërthim i H5N1 tek njerëzit dhe cilat ndërhyrje të hershme mund ta ndalojnë atë para se të përhapet.
Me fjalë të tjera, modeli i botuar në revistën BMC Public Health përdor të dhëna nga bota reale dhe simulime kompjuterike për të treguar se si një shpërthim mund të përhapet në jetën reale.
“Kërcënimi i një pandemie H5N1 tek njerëzit është i vërtetë, por mund të shpresojmë ta parandalojmë atë përmes një mbikëqyrjeje më të mirë dhe një reagimi më të shkathët të shëndetit publik”, tha Prof Menon.
Një pandemi e gripit të shpendëve, thonë studiuesit, do të fillonte në heshtje: një zog i vetëm i infektuar do t’ia kalonte virusin një njeriu – me shumë mundësi një fermeri, punonjësi të tregut ose dikujt që merret me shpendë.
Nga aty, rreziku nuk qëndron në atë infeksion të parë, por në atë që ndodh më pas: transmetimin e qëndrueshëm nga njeriu te njeriu.
Meqenëse shpërthimet e vërteta fillojnë me të dhëna të kufizuara dhe të çrregullta, studiuesit iu drejtuan BharatSim , një platformë simulimi me burim të hapur e ndërtuar fillimisht për modelimin e Covid-19, por mjaftueshëm e gjithanshme për të studiuar sëmundje të tjera.
Mësimi kryesor për politikëbërësit është se sa e ngushtë mund të jetë “mundësia për veprim” përpara se një shpërthim të dalë jashtë kontrollit, thonë studiuesit.
Studimi vlerëson se sapo rastet të rriten përtej afërsisht dy deri në 10, sëmundja ka të ngjarë të përhapet përtej kontakteve parësore dhe dytësore.
Kontaktet parësore janë njerëz që kanë pasur kontakt të drejtpërdrejtë dhe të ngushtë me një person të infektuar, siç janë anëtarët e familjes, kujdestarët ose kolegët e ngushtë.
Kontaktet dytësore janë ata që nuk e kanë takuar personin e infektuar, por kanë qenë në kontakt të ngushtë me një kontakt parësor.
Nëse familjet e kontakteve kryesore futen në karantinë kur zbulohen vetëm dy raste, shpërthimi pothuajse me siguri mund të përmbahet, zbuloi hulumtimi.
Por, kur identifikohen 10 raste, ka shumë të ngjarë që infeksioni të jetë përhapur tashmë në popullatën më të gjerë, duke e bërë trajektoren e tij praktikisht të padallueshme.
Për ta mbajtur studimin të bazuar në kushte të botës reale, studiuesit zgjodhën një model të një fshati të vetëm në distriktin Namakkal, Tamil Nadu.
Namakkal është shtëpia e më shumë se 1,600 fermave të shpendëve dhe rreth 70 milionë pulave; prodhon mbi 60 milionë vezë në ditë.
Një fshat me 9,667 banorë u krijua duke përdorur një komunitet sintetik – familje, vende pune, hapësira tregu – dhe u popullua me zogj të infektuar për të imituar ekspozimin në jetën reale. (Një komunitet sintetik është një popullatë artificiale, e gjeneruar nga kompjuteri, që imiton karakteristikat dhe sjelljet e një popullate reale.)
Në simulim, virusi fillon në një vend pune – një fermë të mesme ose treg – përhapet së pari tek njerëzit atje (kontaktet parësore) dhe më pas lëviz tek të tjerët (kontaktet dytësore) me të cilët ata bashkëveprojnë përmes shtëpive, shkollave dhe vendeve të tjera të punës.
Shtëpitë, shkollat dhe vendet e punës formojnë një rrjet të fiksuar.
Duke ndjekur infeksionet primare dhe sekondare, studiuesit vlerësuan metrikat kryesore të transmetimit, duke përfshirë numrin bazë riprodhues, R0 – i cili mat se sa njerëz, mesatarisht, një person i infektuar u kalon virusin.
Në mungesë të një pandemie në botën reale, studiuesit modeluan një gamë të shpejtësive të besueshme të transmetimit.
Pastaj ata testuan se çfarë ndodh kur hyjnë në fuqi ndërhyrje të ndryshme – skartimi, karantina e kontakteve të ngushta dhe vaksinimi i synuar.
Rezultatet ishin të prera.
Skartimi funksionon – por vetëm nëse bëhet përpara se virusi të infektojë një njeri.
Nëse ndodh një përhapje, koha është gjithçka, zbuluan studiuesit.
Izolimi i personave të infektuar dhe vendosja në karantinë e familjeve mund ta ndalojë virusin në fazën dytësore.
Por, sapo shfaqen infeksione terciare – miq të miqve ose kontakte të kontakteve – shpërthimi del jashtë kontrollit, përveç nëse autoritetet vendosin masa shumë më të ashpra, përfshirë izolimin.
Vaksinimi i synuar ndihmon duke rritur pragun në të cilin virusi mund të mbijetojë, megjithëse nuk bën shumë për të ndryshuar rrezikun e menjëhershëm brenda familjeve.
Simulimet nxorën në pah gjithashtu një kompromis të vështirë.
Karantina i mban familjet së bashku për periudha të gjata kohore – dhe rrit mundësinë që individët e infektuar ta kalojnë virusin te ata me të cilët jetojnë.
Nëse vendoset vonë, ajo bën pak për të ngadalësuar shpërthimin.
Çfarë ndodh nëse H5N1 përhapet me sukses në popullatën njerëzore?
Seema Lakdawala, virologe në Universitetin Emory me qendër në Atlanta, beson se kjo “do të shkaktojë një përçarje të madhe, ndoshta më të ngjashme me pandeminë e gripit të derrit të vitit 2009 sesa me Covid-19”. /Telegrafi/
