Dhimbja e shpinës është një problem i shëndetit publik me prevalencë jashtëzakonisht të lartë, duke prekur individë të të gjitha moshave, nga fëmijët deri tek të moshuarit
Ass. MSc. PT. Rilind Shala
Master i Shkencave të Fizioterapisë
Studimet epidemiologjike tregojnë se më shumë se gjysma e të rriturve do të përjetojnë dhimbje të shpinës të paktën një herë gjatë jetës, ndërsa një e treta e individëve ka dhimbje aktive të shpinës në një moment të caktuar. Ndërsa episodet akute të dhimbjes shpesh janë të vetëkufizuara dhe të lehta për trajtim, dhimbja kronike e shpinës është më komplekse dhe lidhet me ndërveprime të shumta midis faktorëve fizikë, psikologjikë, emocionalë dhe socialë. Ankthi, depresioni, katastrofizimi, frika nga lëvizja dhe somatizimi janë faktorë të njohur që favorizojnë kalimin e dhimbjes nga një episod akut në një gjendje kronike.
Mekanizmat neuroshkencorë të dhimbjes kronike të shpinës
Dhimbja kronike nuk është thjesht pasojë e dëmtimit të indeve periferike; ajo përfshin një riorganizim të gjerë të sistemit nervor qendror. Studimet e neuroimazhërisë kanë identifikuar ndryshime në aktivitetin e shumë zonave të trurit: korteksi somatosensorial primar dhe sekondar, korteksi motorik primar, korteksi premotorik, cerebellumi, korteksi cingulate posterior, insula dhe korteksi orbitofrontal. Këto zona janë pjesë e rrjeteve që përpunojnë informacionin sensorik dhe motorik, menaxhojnë emocionet, përcaktojnë pritshmëritë dhe formojnë reagime kognitive ndaj dhimbjes. Aktiviteti i ndryshuar në këto rrjete tregon se dhimbja kronike është një fenomen që prek lidhjet neuronale mes perceptimit, emocioneve dhe lëvizjes, duke e bërë sistemin nervor qendror pjesë aktive dhe jo pasive të gjendjes patologjike.
Neuroplasticiteti: Adaptim dhe Maladaptim
Neuroplasticiteti është aftësia e sistemit nervor për të ndryshuar strukturën dhe funksionin e vet në përgjigje të stimujve dhe dëmtimeve. Ai mund të jetë adaptiv, duke mbështetur rimëkëmbjen dhe përmirësimin e koordinimit motorik, ose maladaptiv, duke çuar në sensibilizim qendror, rritje të ndjeshmërisë ndaj dhimbjes dhe riorganizim të patologjisë neuronale.
Në pacientët me dhimbje kronike të shpinës, neuroplasticiteti maladaptiv mund të manifestohet me:
Zgjerim të fushës së aktivizimit në korteksin motorik gjatë përgatitjes për lëvizje, si pasojë e aktivizimit të vonuar të muskujve të thellë abdominal dhe paraspinal.
Reduktim të saktësisë së reagimeve kortikale dhe ulje të eksitabilitetit të rrugëve kortikospinale.
Ndryshime strukturore në materien gri të korteksit somatosensorial dhe motorik, që lidhen me përpunimin e sinjaleve nociceptive dhe koordinimin motorik.
Këto ndryshime nuk janë vetëm të lokalizuara; ato ndikojnë në mënyrën se si truri përpunon emocionet, vëmendjen dhe besimet lidhur me dhimbjen. Për shembull, aktiviteti i shtuar në insulë dhe korteksin orbitofrontal lidhet me përforcimin e perceptimit të dhimbjes dhe reagimeve emocionale ndaj saj, duke krijuar një cikël ku dhimbja dhe ankthi ndërveprojnë.
Sensibilizimi periferik dhe qëndror
Dhimbja e shpinës përfshin ndërveprime të ndërlikuara midis nervave periferikë dhe rrjeteve qendrore të trurit. Në nivel periferik, fibrat nervore që përpunojnë stimulimin dhimbës reagojnë më fuqishëm ndaj traumës apo inflamacionit, duke rritur ndjeshmërinë ndaj stimujve normalë. Në nivel qendror, ka rritje të sinjalizimit që ngjitet drejt trurit dhe reduktim të efektivitetit të mekanizmave inhibitorë që normalisht modifikojnë dhimbjen. Kjo kombinim i sensibilizimit periferik dhe qendror mund të çojë në përjetimin e dhimbjes edhe gjatë stimujve jo-dhimbësorë.
Rrjetet sensorimotorike dhe emocionale
Përveç përpunimit të dhimbjes, pacientët kronikë tregojnë ndryshime në rrjetet që lidhen me planifikimin dhe ekzekutimin e lëvizjeve. Kjo përfshin ndërveprime midis korteksit motorik, cerebellumit dhe korteksit premotorik. Ndryshimet në këto rrjete mund të shpjegojnë pse pacientët kanë vonesa në aktivizimin e muskujve stabilizues dhe pse frika nga lëvizja është kaq e zakonshme. Nga ana tjetër, rrjetet emocionale, përfshirë insulën dhe korteksin cingulate anterior, modifikojnë perceptimin dhe reagimet ndaj dhimbjes, duke përforcuar ankthin dhe katastrofizimin. Kështu, dhimbja kronike e shpinës lidhet me një ndërveprim të ngushtë midis rrjeteve sensorimotorike dhe emocionale, duke treguar qartë rolin qendror të trurit.
Implikimet klinike
Njohja e këtyre mekanizmave është thelbësore për fizioterapistët. Trajtimet moderne duhet të adresojnë jo vetëm simptomat lokale dhe muskujt e dobësuar, por edhe modulimin e aktivitetit të rrjeteve qendrore. Intervenimet që përfshijnë edukimin mbi dhimbjen, trajtimin e frikës nga lëvizja, stimulimin sensorimotor dhe aktivitetin fizik të strukturuar mund të ndihmojnë në rivendosjen e funksionit normal të trurit dhe trupit. Strategjitë që synojnë neuroplasticitetin adaptiv, si ushtrimet motorike me adoptim gradual, ushtrimet e balancit dhe trajtimet e integruara kognitive, kanë potencial të reduktojnë sensibilizimin dhe të përmirësojnë funksionalitetin fizik dhe emocional të pacientit.
Përfundim
Dhimbja kronike e shpinës është një gjendje komplekse, ku ndërveprojnë faktorë periferikë, qendrorë, emocionalë dhe kognitivë. Neuroplasticiteti, ndryshimet strukturore dhe funksionale të trurit, si dhe ndërveprimet midis rrjeteve sensorimotorike dhe emocionale janë mekanizmat kyç që përcaktojnë përjetimin dhe mirëmbajtjen e dhimbjes. Njohja e këtyre mekanizmave ofron një bazë të fortë për trajtime më të efektshme dhe për një qasje më holistike në rehabilitimin e pacientëve me dhimbje kronike të shpinës. /Telegrafi/
